رایج‌ترین انواع بارنامه

انواع برنامه بر اساس نوع وسیله نقلیه صادر می‌شود. موارد زیر رایج‌ترین انواع بارنامه هستند:

بارنامه دریایی برای حمل با کشتی، 

بارنامه هوایی برای حمل با هواپیما،

بارنامه راه آهن برای حمل با قطار، بارنامه حمل با کامیون،  

بارنامه سراسری برای حمل با کامیون، قطار، کشتی و 

بارنامه حمل مرکب فیاتا

اگر بارنامه از نوع “Negotiable” باشد، یعنی قابل معامله و انتقال است؛ هر کسی این سند را داشته باشد مالک کالا شناخته می‌شود. اگر بارنامه از نوع “Non-negotiable” باشد، یعنی غیرقابل معامله و انتقال به دیگری است و معمولا پشت نویسی شده و تنها یک مالک دارد که نام او نوشته شده‌است.

 شرکت‌های حمل و نقل فورواردر، معمولاً کالا را از فروشنده تحویل می‌گیرند و در مقصد به خریدار تحویل می دهند. این بارنامه، به نام بارنامه‌ی اصلی قابل معامله شناخته می‌شود. در قسمت گیرنده نام صاحب کالا در مقصد و در قسمت فرستنده نیز نام فروشنده نوشته می‌شود.

اگر این کالاها اعتباری باشند، در قسمت گیرنده کالا در بارنامه، نام بانک بازکننده اعتبار نوشته می‌شود؛ این نام توسط شرکت حمل ونقل به نام بانک گشایش کننده اعتبار، ظهر نویسی و در غیر اینصورت به نام صاحب کالا ظهرنویسی می‌شود.

گاهی این شرکت‌ها ممکن است توسط شرکت‌های حمل کننده کالا اقدام به حمل کالا کنند؛ در این صورت شرکت‌های حمل از بارنامه غیر قابل معامله استفاده می‌کنند.  فرستنده در این نوع بارنامه، شرکت فورواردر در مبدا آن و در مقصد، نماینده فورواردر است؛ در این حالت، قبض انبار ابتدا توسط  حمل‌کننده، به نام شرکت فورواردر ظهر نویسی و پس از ارائه بارنامه اصلی از طرف خریدار، قبض انبار یاد شده دوباره توسط فورواردر، به نام خریداری که نام او در بارنامه اصلی نوشته شده، ظهرنویسی می‌شود. در موارد فوق نیازی به تنظیم صلح نامه توسط حمل و نقل نخواهد بود.

بارنامه دریایی، چارتر، حمل سراسری، حمل مرکب فیاتا (فدراسیون بین المللی اتحادیه های شرکتهای فورواردر)، هوایی، زمینی یا جاده ای، راه آهن و رسید پستی انواع بارنامه بین‌المللی هستند.

 بارنامه حمل با کامیون

این بارنامه سندی غیرقابل تعویض است که حدود مسئولیت‌های متصدیان حمل و نقل جاده‌ای را مشخص می‌کند. اطلاعات مندرج در بارنامه حمل بار کامیون شامل موارد زیر است:

نام و نشانی فرستنده کالا یا کارگزار آن

نام و نشانی حمل کننده کالا

نام و نشانی گیرنده کالا

تاریخ صدور و تاریخ حمل

وزن خالص و ناخالص محموله

هزینه‌های مربوط به حمل و گمرک و غیره

اطلاعات مالی حمل بار

اطلاعات مربوط به شخص و خودرو

مشخصات کالا

اسناد ضمیمه

بارنامه هوایی

این بارنامه معمولا در ۱۲ نسخه صادر می‌شود و سه نسخه اصلی آن از نظر تجاری اهمیت دارد. سایر نسخه‌ها برای قسمت‌های داخلی شرکت هواپیمایی به کار برده می‌شود.

از این سه نسخه، نسخه اصلی اول برای شرکت حمل کننده یا صادر کننده، نسخه اصلی دوم برای گیرنده کالا و نسخه اصلی سوم برای فرستنده کالا صادر می‌شود.

باید در نظر داشته باشید که بارنامه هوایی فقط یک رسید است و سند قابل معامله یا سند مالکیت کالا محسوب نمی‌شود؛ به همین دلیل پس از دریافت بارنامه، به شرکت هواپیمائی مراجعه کنید و پس از ارائه آن به شرکت هواپیمایی، حواله تحویل کالا را دریافت کنید.

فرستنده کالا پس ازتحویل کالا به شرکت هواپیمایی و دریافت نسخه سوم بارنامه، تا زمانی که آن را به بانک گیرنده تحویل نداده است، می‌‌تواند به شرکت هواپیمائی مراجعه کند و از آنها بخواهد نام گیرنده و آدرس او را تغییر دهد یا کالا را پس گیرد.

بارنامه دریایی

این بارنامه توسط شرکت کشتیرانی یا نماینده آن درمقابل دریافت کالا برای حمل صادر می‌شود. اگر بارنامه به صورت دریافت برای حمل صادر شده باشد، به معنی وصول کالا توسط شرکت کشتیرانی مربوطه است، اما نشانگر حمل قطعی کالا نیست. اگر  کالا درکشتی مشخص، برای حمل به مقصد معینی بارگیری شود، سندی که صادر می‌شود بارنامه “آن بورد” نام دارد.

در بارنامه تمام شرایط حمل و همچنین مشخصات بار مانند وزن، حجم و نوع کالا، تعداد بسته‌ها، نام بندر مبدا و مقصد و نام کشتی به علاوه تاریخ حمل نوشته می‌شود.

علت صدور بارنامه در چند نسخه اصلی، این است که درصورت مفقود شدن یکی از آنها، صاحب کالا بتواند با ارائه نسخه دیگری، کالای خود را از شرکت کشتیرانی دریافت کند. همچنین بانک معامله کننده اسناد نیز معمولا اسناد را در دو مجموعه جدا از هم پست می‌کند؛ در این حالت اگر یک مجموعه از اسناد بین راه مفقود شود، مجموعه دوم به بانک گشایش کننده برسد و آن بانک بتواند اسناد را بررسی کند و برای دریافت کالا به خریدار ارائه دهد .

بارنامه راه‌آهن

این بارنامه، توسط شرکت‌های راه آهن در ایستگاه های بارگیری صادر می‌شود تا به کمک آن شرکت راه آهن اعلام کند که کالای مندرج در راه نامه را تحویل گرفته‌است. همچنین به واسطه آن قبول می‌کند که کالا در مقصد صحیح و سالم  تحویل دهد. راه نامه راه آهن سندی غیر قابل معامله و انتقال است؛ بنابراین با ظهرنویسی نمی‌توان آن را به دیگری انتقال داد. در ایران کالاهائی که از طریق راه آهن حمل می شود از سه مبدا ورودی  وارد می‌شود:

الف- کالایی که از مبدا اروپا از طریق کشور ترکیه حمل می‌شود، از مرز رازی وارد ایران می‌شود .این راه‌نامه تحت مقررات کنوانسیون بین المللی حمل و نقل کالا با راه آهن است که در پنج نسخه صادر شده و نسخه چهارم آن پس از دریافت کالا به فرستنده تحویل می‌شود. در مقصد نیز گیرنده کالا این نسخه چهارم را که همراه با بقیه اسناد از فرستنده کالا دریافت می‌شود، به راه آهن کشور ارائه شده و  کالا را در مقصد تحویل می‌گیرد.

ب – کالایی که از کشورهای اروپائی  یا از طریق ترانزیت کشورهای اروپای شرقی حمل شده و از طریق مرز جلفا وارد ایران می‌شود در این دسته قرار می‌گیرد. مقررات حاکم بر این بارنامه را موافقت نامه حمل و نقل کالا با راه آهن می نامند. پس از دریافت کالا در مبدا توسط راه آهن، نسخه دوم راه‌نامه به فرستنده کالا تحویل می‌شود و در مقصد، گیرنده کالا با ارائه آن کالای خود را دریافت می‌کند.

ج – کالایی که از مبادی راه آهن میر جاوه وارد ایران می‌شود در این گروه قرار می‌گیرد. مقصد این کالاها ایستگاه راه‌آهن زاهدان است. مقررات حاکم براین راه‎نامه ها، همان مقررات داخلی دو کشور است.

در سال ۱۹۸۲ با توجه به افزایش حجم کالا و مسافر، مقررات حقوقی یک نواختی به نام «کوتیف»  برای تسهیل در حمل مسافر و بار در حمل و نقل بین المللی با راه آهن به وجود آمد. کشور ما این مقررات را از تاریخ اول اکتبر ۱۹۸۵ پذیرفت و اجرا کرد.

بارنامه سراسری

وقتی برای انتقال کالا از مبدا به مقصد لازم است از حداقل دو نوع وسیله حمل مانند کشتی-کامیون، کشتی – قطار یا کامیون – هواپیما و غیره استفاده شود، اولین شرکت حمل‌کننده اقدام به صدور بارنامه‌ی سراسری می‌‌کند. خود این شرکت نیز  اقدامات لازم  مربوط  به وسایل حمل تا مقصد را انجام می‌دهد. نام وسایل حمل بعدی در هنگام صدور بارنامه سراسری معلوم نیست. این بارنامه  قابل معامله و انتقال است.

بارنامه قابل انتقال و معامله

زمانی که بارنامه به حواله‌کرد صادر شده باشد، قابل معامله و انتقال است. دارنده این بارنامه می‌تواند کالا را از شرکت حمل‌کننده تحویل بگیرد

بارنامه حمل مرکب چند وجهی فیاتا

مهم‌ترین سندی که فیاتا در اختیار اعضای خود قرار می‌دهد. این بارنامه، تنها سندی است که به دلیل تطبیق شرایط آن با مقررات متحدالشکل اسناد حمل ترکیبی اتاق بازرگانی بین‌المللی مورد تایید این اتاق قرار گرفته است. بارنامه حمل مرکب چند وجهی فیاتا، قابل معامله و به معنی تحویل کالا و حمل آن با استفاده از وسایل مختلف حمل از مبدأ تا مقصد تعیین شده است.

بارنامه مستر گروهی

شرکت‌های فورواردر مجاز هستند کالاهای همگونی را که توسط فروشندگان مختلف به مقصدهای یکسانی ارسال می‌شوند، به صورت گروهی بسته بندی کنند. سپس به عنوان یک محموله ارسال کنند. مالک کشتی در این موارد اقدام به صدور بارنامه گروهی GROUPAGE BILL OF LADING می‌کند.  با توجه به اینکه فورواردر نمی‌تواند بارنامه صادرشده توسط مالک کشتی را به هر یک از فروشندگان کالا بدهد، اقدام به صدور گواهی حمل برای هر یک از فروشندگان کالاها می‌کند. به این سند  HOUSE BILL OF LADING  بارنامه داخلی می‌گویند.

در مقصد نماینده فورواردر اقدام به گشایش محموله گروهی می‌کند و  بر اساس HOUSE BILL OF LADING یا بارنامه داخلی، کالاهای فرستاده شده را به گیرندگان آنها تحویل می‌دهد.  موارد استفاده از این شیوه رو به افزایش است؛ چون استفاده از کانتینر برای حمل و نقل در سالیان اخیر افزایش یافته است.

رسید یا گواهی پستی

هنگامی کالا به وسیله پست فرستاده می‌شود،  اداره پست رسیدی برای کالای بسته‌بندی شده صادر می‌کند و کالا مستقیم به گیرنده آن تحویل داده می‌شود. گاهی می‌توان با ارسال کالا از طریق بانک در کشور خریدار، کنترل بیشتری بر این روند داشت، اما  بسیاری از بانکها تمایلی به سرو کار داشتن با کالا به این شیوه  ندارند؛ چون معمولا مقدمات پستی حاضر نیستند این بسته‌های را بر اساس دستور بانک نگهداری کنند. بانکها نیز در بیشتر موارد فضای کافی و مناسب برای نگهداری این کالاها در اختیار ندارند. در مقررات متحد الشکل بروات وصولی  آمده است که کالا نباید قبل از موافقت بانک به صورت مستقیم برای آن بانک ارسال شود. بر اساس مقررات متحد الشکل اعتبارات اسنادی، بانکها رسید یا گواهی پستی را می‌پذیرند؛ مشروط بر اینکه در صورت ظاهر آن مشخص باشد که رسید یا گواهی یاد شده در محل ارسال کالا طبق شرایط اعتبار، مهر خورده یا تایید شده است.